De aankondiging van Jezus’ komst (Lucas 1:1-80)

Inleiding

Tineke (42) stond in de badkamer en keek naar de zwangerschapstest in haar hand. Het was niet de eerste test die ze deed. Niet de vijfde. Niet de tiende. Maar misschien wel de vijftigste. Ze durfde niet meer te tellen. Haar handen trilden terwijl ze wachtte op het streepje dat haar leven zou veranderen. Ze haalde diep adem. Dit keer voelde het anders. Haar lichaam had zich vreemd gedragen de laatste weken. Ze had zich vaker moe gevoeld, soms zelfs een beetje misselijk. Stiekem had ze een sprankje hoop toegelaten, hoezeer ze zichzelf ook had voorgenomen om dat niet meer te doen. Ze keek naar de test. Eén streepje. Negatief. De moed zakte in haar schoenen. Weer niet. Op dat moment ging de deur open en verscheen Dirk in de deuropening. ‘En?’ vroeg hij voorzichtig. Maar toen hij haar gezicht zag, wist hij het al. Tineke legde de test voorzichtig op de wastafel en draaide zich om. ‘Ik weet niet hoe lang ik dit nog volhoud,’ zei ze met een stem die trilde van ingehouden tranen. Dirk zuchtte en wreef met zijn hand door zijn haar. ‘Misschien moeten we gewoon accepteren dat het niet gaat gebeuren,’ zei hij zacht. Maar accepteren… hoe doe je dat? Hoe laat je iets los wat zo diep in je hart zit? Hoe geef je je neer bij iets waar je al jaren voor bidt? 

     Ken je dat gevoel? Dat je jarenlang ergens op hoopt, ergens voor bidt en dat het steeds maar niet gebeurt? Misschien niet een kinderwens, maar iets anders. Een verlangen naar genezing, naar herstel in een relatie, naar een doorbraak in een moeilijke situatie. En hoe langer het duurt, hoe meer de twijfel toeslaat. Hoort God mij wel? Is Hij me vergeten? Zo moet Elisabet uit Lucas 1 zich ook hebben gevoeld. Jarenlang had ze gehoopt. Ze was getrouwd met een priester, een man die God diende in de tempel. Ze kende de beloften van God. Maar ondanks al haar gebeden bleef haar buik leeg. En de jaren verstreken. Ze werd ouder. De mensen om haar heen kregen kinderen en kleinkinderen. Maar zij niet. Op een gegeven moment had ze het losgelaten. Niet omdat ze niet meer geloofde in God, maar omdat ze de hoop niet langer kon verdragen. En toch… juist op het moment dat ze er niet meer op rekende, gebeurde er iets. God greep in. Laten we samen lezen hoe haar verhaal begon.

Bijbeltekst (NBV21)

Lucas 1

Proloog

[1] Nadat reeds velen zich tot taak hebben gesteld om verslag te doen van de gebeurtenissen die zich in ons midden hebben voltrokken, [2] en die ons zijn overgeleverd door degenen die vanaf het begin ooggetuigen zijn geweest en dienaren van het Woord zijn geworden, [3] leek het ook mij goed om alles van de aanvang af nauwkeurig na te gaan en deze gebeurtenissen in ordelijke vorm voor u, hooggeachte Theofilus, op schrift te stellen, [4] om u te overtuigen van de betrouwbaarheid van de zaken waarin u onderricht bent.

Aankondiging van de geboorte van Johannes

[5] Toen Herodes koning van Judea was, leefde er een priester die Zacharias heette en tot de priesterafdeling van Abia behoorde. Zijn vrouw, Elisabet, stamde af van Aäron. [6] Beiden waren rechtvaardig in Gods ogen en leidden een onberispelijk leven, geheel volgens de geboden en wetten van de Heer. [7] Ze hadden geen kinderen, want Elisabet was onvruchtbaar, en beiden waren al op leeftijd.

[8] Toen de afdeling van Zacharias aan de beurt was om de priesterdienst te vervullen, [9] werd er volgens het gebruik van de priesters geloot en werd Zacharias aangewezen om het reukoffer op te dragen in het heiligdom van de Heer. [10] De samengestroomde menigte bleef buiten staan bidden terwijl het offer werd gebracht. [11] Opeens verscheen hem een engel van de Heer, die aan de rechterkant van het reukofferaltaar stond. [12] Zacharias schrok hevig bij het zien van de engel en hij werd door angst overvallen. [13] Maar de engel zei tegen hem: ‘Wees niet bang, Zacharias, je gebed is verhoord: je vrouw Elisabet zal je een zoon baren, en je moet hem Johannes noemen. [14] Vreugde en blijdschap zullen je ten deel vallen, en velen zullen zich over zijn geboorte verheugen. [15] Hij zal groot zijn in de ogen van de Heer, en wijn of bier zal hij niet drinken. Hij zal vervuld worden van de heilige Geest terwijl hij nog in de schoot van zijn moeder is, [16] en hij zal velen uit het volk van Israël naar de Heer, hun God, terugbrengen. [17] Hij zal voor Hem uit gaan met de geest en de kracht van Elia, om ouders met hun kinderen te verzoenen en om van zondaars rechtvaardigen te maken, en zo zal hij voor de Heer een volk gereedmaken.’

[18] Zacharias vroeg aan de engel: ‘Hoe kan ik weten of dat waar is? Ik ben immers een oude man en ook mijn vrouw is al op leeftijd.’ [19] De engel antwoordde: ‘Ik ben Gabriël, die altijd in Gods nabijheid is, en ik ben uitgezonden om je dit goede nieuws te brengen. [20] Maar omdat je geen geloof hebt gehecht aan mijn woorden, die op de voorbestemde tijd in vervulling zullen gaan, zul je stom zijn en niet kunnen spreken tot de dag waarop dit alles gaat gebeuren.’

[21] De menigte stond buiten op Zacharias te wachten, en de mensen vroegen zich af waarom hij zo lang in het heiligdom bleef. [22] Maar toen hij naar buiten kwam, kon hij niets tegen hen zeggen. Ze begrepen dat hij in het heiligdom een visioen had gezien; hij maakte gebaren tegen hen, maar spreken kon hij niet. [23] Toen zijn tempeldienst voorbij was, ging hij terug naar huis.

[24] Korte tijd later werd zijn vrouw Elisabet zwanger. Ze leefde vijf maanden lang in afzondering en zei bij zichzelf: [25] De Heer heeft zich mijn lot aangetrokken. Hij heeft dit voor mij gedaan opdat de mensen me niet langer verachten.

Aankondiging van de geboorte van Jezus

[26] In de zesde maand zond God de engel Gabriël naar de stad Nazaret in Galilea, [27] naar een meisje dat was uitgehuwelijkt aan een man die Jozef heette, een afstammeling van David. Ze heette Maria en ze was nog maagd. [28] Gabriël ging haar huis binnen en zei: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ [29] Ze schrok hevig bij het horen van zijn woorden en vroeg zich af wat die begroeting te betekenen had. [30] Maar de engel zei tegen haar: ‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken. [31] Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet Hem Jezus noemen. [32] Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal Hem de troon van zijn vader David geven. [33] Tot in eeuwigheid zal Hij koning zijn over het volk van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.’

[34] Maria vroeg aan de engel: ‘Hoe zal dat gebeuren? Ik heb immers nog geen gemeenschap met een man.’ [35] De engel antwoordde: ‘De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw overdekken. Daarom zal het kind dat geboren wordt, heilig worden genoemd en Zoon van God. [36] Luister, ook je familielid Elisabet is zwanger van een zoon, ondanks haar hoge leeftijd. Ze is nu, ook al hield men haar voor onvruchtbaar, in de zesde maand van haar zwangerschap, [37] want voor God is niets onmogelijk.’ [38] Maria zei: ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’ Daarna liet de engel haar weer alleen.

Maria en Elisabet

[39] Kort daarop reisde Maria in grote haast naar het bergland, naar een stad in Juda, [40] waar ze het huis van Zacharias binnenging en Elisabet begroette. [41] Toen Elisabet de groet van Maria hoorde, sprong het kind op in haar schoot; ze werd vervuld van de heilige Geest [42] en riep luid: ‘De meest gezegende ben je van alle vrouwen, en gezegend is de vrucht van je schoot! [43] Wie ben ik dat de moeder van mijn Heer naar mij toe komt? [44] Toen ik je groet hoorde, sprong het kind van vreugde op in mijn schoot. [45] Gelukkig is zij die geloofd heeft dat de woorden van de Heer in vervulling zullen gaan.’

[46] Maria zei:

‘Mijn ziel prijst en looft de Heer,

[47] mijn hart juicht om God, mijn redder:

[48] Hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares.

Alle geslachten zullen mij voortaan gelukkig prijzen,

[49] ja, grote dingen heeft de Machtige voor mij gedaan,

heilig is zijn naam.

[50] Barmhartig is Hij, van geslacht op geslacht,

voor al wie Hem vereert.

[51] Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm

en drijft uiteen wie zich verheven wanen,

[52] heersers stoot Hij van hun troon

en wie gering is geeft Hij aanzien.

[53] Wie honger heeft overlaadt Hij met gaven,

maar rijken stuurt Hij weg met lege handen.

[54-55] Hij trekt zich het lot aan van Israël, zijn dienaar,

zoals Hij aan onze voorouders heeft beloofd:

Hij herinnert zich zijn barmhartigheid

jegens Abraham en zijn nageslacht,

tot in eeuwigheid.’

[56] Maria bleef ongeveer drie maanden bij haar, en ging toen terug naar huis.

De geboorte van Johannes

[57] Toen de dag van haar bevalling was aangebroken, bracht Elisabet een zoon ter wereld. [58] Haar buren en verwanten hoorden hoe barmhartig de Heer voor haar was geweest, en ze verheugden zich samen met haar. [59] Op de achtste dag kwamen ze het kind besnijden, en ze wilden het Zacharias noemen, naar zijn vader. [60] Maar zijn moeder zei: ‘Nee, Johannes zal hij heten!’ [61] Ze zeiden tegen haar: ‘Er is niemand in je familie die zo heet.’ [62] Ze beduidden zijn vader te laten weten hoe hij het kind wilde noemen. [63] Hij vroeg om een schrijftablet en schreef erop: ‘Johannes is zijn naam.’ Iedereen was verbaasd. [64] En meteen werd zijn tong losgemaakt en zijn mond geopend, en hij begon te spreken en God te loven. [65] Alle omwonenden waren diep onder de indruk, en in heel het bergland van Judea werden deze gebeurtenissen besproken. [66] Ieder die het hoorde bleef erover nadenken en vroeg zich af: Hoe zal het verdergaan met dit kind? Want de hand van de Heer steunde hem.

[67] Zijn vader Zacharias werd vervuld van de heilige Geest en sprak deze profetie:

[68] ‘Geprezen zij de Heer, de God van Israël,

Hij heeft zich over zijn volk ontfermd en het verlost.

[69] Een reddende kracht heeft Hij voor ons opgewekt

uit het huis van David, zijn dienaar,

[70] zoals Hij van oudsher heeft beloofd bij monde van zijn heilige profeten:

[71] bevrijding uit de hand van onze vijanden,

uit de greep van allen die ons haten.

[72] Zo toont Hij zich barmhartig jegens onze voorouders

en herinnert Hij zich zijn heilig verbond:

[73] de eed die Hij gezworen had aan Abraham, onze vader,

[74] dat wij, bevrijd van onze vijanden

en vrij van angst, Hem dienen zouden,

[75] oprecht en toegewijd, ons leven lang.

[76] En jij, mijn kind, jij zult genoemd worden: profeet van de Allerhoogste,

want voor de Heer zul je uit gaan om de weg voor Hem gereed te maken,

[77] en om zijn volk bekend te maken met hun redding

door de vergeving van hun zonden.

[78] Dankzij de liefdevolle barmhartigheid van onze God

zal het stralende licht uit de hemel zich over ons ontfermen

[79] en schijnen over allen die in duisternis verkeren,

in de schaduw van de dood,

zodat we onze voeten kunnen zetten op de weg van de vrede.’

[80] Het kind groeide op en werd gesterkt door de Geest. Johannes leefde in de woestijn tot de dag aanbrak waarop hij zich kenbaar maakte aan het volk van Israël.

© 2021 Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap

Exegetische uitleg

Nu we de bijbeltekst hebben gelezen, richten we ons op de exegetische uitleg van Lucas 1:1-80. In dit gedeelte nemen we de tekst stap voor stap door en staan we stil bij de betekenis van de gebeurtenissen, de personages en de theologische lijnen die hierin zichtbaar worden. De uitleg dient niet alleen om de tekst beter te begrijpen, maar vormt ook de basis voor de kernboodschap die we daarna zullen formuleren. Wat wil God ons vandaag zeggen door dit bijbelgedeelte? Welke diepere waarheid komt hierin naar voren? Dat ontdekken we als we samen de tekst bestuderen. 

Lucas 1:1-4. Proloog: het doel en de betrouwbaarheid van het evangelie 

De eerste woorden van het evangelie van Lucas verschillen sterk van de andere evangeliën. Terwijl Matteüs begint met een geslachtsregister en Markus direct over Jezus’ optreden schrijft, kiest Lucas voor een proloog. Hij legt eerst uit waarom hij schrijft en hoe hij zijn informatie heeft verzameld. Dit maakt hem niet alleen uniek onder de evangelisten, maar plaatst hem ook in de traditie van de geschiedschrijvers uit zijn tijd. Lucas is zorgvuldig. Hij wil de waarheid vastleggen, niet zomaar een inspirerend verhaal vertellen.

     Lucas richt zich tot iemand die hij ‘hooggeachte Theofilus’ noemt. Over deze Theofilus weten we niet veel. Zijn naam betekent ‘vriend van God’ of ‘Godsliefhebber’. Mogelijk was hij een Romeins bestuurder of een welgestelde burger die geïnteresseerd was in het christelijk geloof. Misschien was hij al christen, maar had hij vragen en twijfels. Waarom zou Lucas anders zo nadrukkelijk de betrouwbaarheid van zijn werk benadrukken?

     Lucas begint zijn inleiding met de opmerking dat velen al eerder een verslag hebben geschreven over de gebeurtenissen rond Jezus. Wie bedoelt hij hiermee? Waarschijnlijk verwijst hij naar eerdere schriftelijke bronnen die binnen de eerste christelijke gemeenschappen circuleerden. Misschien had hij zelfs andere evangeliën of vroege overleveringen voor zich liggen. Dit is een opmerkelijke uitspraak: het betekent dat er vanaf het begin een bewuste poging is gedaan om de boodschap van Jezus te bewaren en door te geven. Maar Lucas neemt daar geen genoegen mee. Hij wil niet simpelweg een bestaand verhaal herhalen. Hij wil alles van de aanvang af nauwkeurig nagaan en de gebeurtenissen in ordelijke vorm opschrijven. Wat bedoelt hij hiermee? ‘Ordelijk’ betekent hier niet per se chronologisch, maar eerder doordacht en logisch opgebouwd. Lucas presenteert Jezus’ leven niet als een losse verzameling verhalen, maar als een zorgvuldig geconstrueerd geheel. Dit is geen willekeurige biografie, maar een evangelie met een duidelijke boodschap.

     Wat waren de bronnen van Lucas? Die bestonden uit ooggetuigen en dienaren van het Woord. De ‘ooggetuigen’ waren degenen die Jezus persoonlijk hebben gekend, die zijn woorden en wonderen hebben meegemaakt – de apostelen en andere discipelen. De ‘dienaren van het Woord’ verwijzen waarschijnlijk naar de eerste predikers, mensen die de boodschap van Jezus verder brachten.

     Lucas benadrukt dat hij alles heeft onderzocht. Hij was zelf geen ooggetuige, maar een historicus, een speurder naar de waarheid. Hij heeft verhalen verzameld, bronnen vergeleken, gesprekken gevoerd. Misschien zat hij in Antiochië of ergens in Klein-Azië aan een tafel met ouderen uit de eerste generatie christenen, luisterend naar wat zij uit de eerste hand wisten. Misschien reisde hij naar Jeruzalem om de plaatsen te zien waar Jezus had gelopen.

     Wat was het doel van Lucas? Day was Theofilus zekerheid geven. Dit evangelie is niet bedoeld als een inspirerend boek, maar als een stevig fundament. Geloof in Jezus is niet gebaseerd op vage gevoelens of onzekere verhalen, maar op betrouwbare getuigenissen. En die vraag naar betrouwbaarheid is ook vandaag nog actueel. We leven in een tijd waarin veel mensen twijfelen aan de Bijbel. Klopt het allemaal wel? Is dit niet gewoon een verzameling oude verhalen? Lucas zou daar een helder antwoord op geven: ik heb het onderzocht, ik heb het zorgvuldig opgeschreven en je kunt hierop bouwen.

     Wat Lucas in deze eerste verzen van zijn evangelie doet, is niet zomaar een introductie. Het is een uitnodiging. Een uitnodiging om de woorden over Jezus serieus te nemen. Een uitnodiging om met een open hart op zoek te gaan naar de waarheid. Theofilus kreeg deze uitnodiging. En wij ook.

Lucas 1:5-7. Zacharias en Elisabet: rechtvaardig maar kinderloos 

Het verhaal van Jezus begint niet met Jezus zelf, maar met een echtpaar dat op het eerste gezicht onopvallend lijkt: Zacharias en Elisabet. Hun leven speelt zich af in de tijd van koning Herodes, een periode van politieke onrust en Romeinse overheersing. Terwijl het volk snakt naar bevrijding, speelt zich in de stilte van hun persoonlijke leven een ander soort strijd af: die van onvervulde hoop en jaren van wachten.

     Zacharias is priester en behoort tot de afdeling van Abia, een van de vierentwintig priesterlijke afdelingen die in de tijd van koning David waren ingesteld (1 Kronieken 24:7-18). Elke afdeling diende twee keer per jaar een week in de tempel van Jeruzalem. De tempeldienst was een voorrecht, maar het aantal priesters was groot – zo’n 18.000 in die tijd. Dit betekende dat veel priesters nooit in hun leven de kans kregen om een offerdienst in het heiligdom uit te voeren. Zacharias leefde naast zijn priesterschap als een gewone man, ergens in het bergland van Judea. Elisabet, zijn vrouw, stamde net als hij af van Aäron. Dit betekende dat ze uit een priesterlijke familie kwam en dat haar hele opvoeding doordrongen was van de wetten en voorschriften van God. Ze kenden de Schriften, ze leefden volgens de geboden. En toch … ze waren kinderloos.

     Lucas beschrijft Zacharias en Elisabet als ‘rechtvaardig in Gods ogen’ en als mensen die ‘een onberispelijk leven’ leidden volgens de geboden van de Heer. Dit betekent niet dat ze volmaakt waren, maar dat hun leven gekenmerkt werd door toewijding aan God. In de Joodse cultuur van die tijd werd kinderloosheid echter vaak als een straf van God gezien. In Deuteronomium 28 werd vruchtbaarheid immers genoemd als een zegen voor wie Gods geboden naleeft. Wat betekent het dan als een priester en zijn vrouw – mensen die hun leven wijden aan God – geen kinderen krijgen? Je kunt je voorstellen hoe dit echtpaar door de jaren heen met pijn en onbegrip heeft geworsteld. Hoe vaak zouden ze samen gebeden hebben? Hoe vaak zou Elisabet met lege handen uit de synagoge zijn gekomen, terwijl andere vrouwen hun kinderen aan de hand hadden? Hoeveel keer zou Zacharias in de tempel hebben gestaan, terwijl hij voor anderen bad om zegeningen die hij zelf niet ontving? Dit alles maakt hun situatie des te schrijnender. Niet alleen droegen ze de teleurstelling van onvervulde hoop, maar ook de stille blikken van anderen. In een tijd waarin kinderloosheid als een schande werd gezien, moet Elisabet zich soms buitengesloten hebben gevoeld. En Zacharias? Misschien probeerde hij zich vast te klampen aan de gedachte dat God een plan had, maar de jaren verstreken. En hoop kan, als ze te lang uitblijft, veranderen in berusting.

     Toch eindigt dit verhaal niet in verdriet. Integendeel, de nadruk in deze verzen ligt juist op wat komen gaat. God is niet afwezig. Zijn belofte aan Israël staat nog steeds. En in de naam van Zacharias ligt al een verborgen hint naar wat gaat gebeuren: ‘De HEER herinnert zich’. Dit is geen toeval. Want terwijl dit echtpaar oud en kinderloos is, terwijl de wereld gelooft dat hun tijd voorbij is, is God bezig om iets nieuws te doen. Dat is een patroon dat we in de Bijbel vaker zien. Denk aan Sara en Abraham, Hanna en Elkana – telkens weer gebruikt God situaties van onvruchtbaarheid om iets groters aan te kondigen. Waarom? Omdat het laat zien dat zijn werk niet afhangt van menselijke kracht of mogelijkheden. Hij grijpt in op het moment dat alle hoop verdwenen lijkt.

    Wat dit verhaal zo krachtig maakt, is dat het niet alleen over Zacharias en Elisabet gaat. Hoeveel mensen ervaren niet hetzelfde gevoel? Hoeveel gebeden blijven onbeantwoord? Hoe vaak voelen we ons vergeten, niet gezien? Maar deze verzen herinneren ons eraan dat God niet vergeet. Zelfs in de stilte werkt Hij door. Voor Zacharias en Elisabet is dit het begin van een onverwacht hoofdstuk. Maar voor ons is het een herinnering dat Gods plannen verder reiken dan wij kunnen zien. De vraag is alleen: durven wij te geloven dat Hij nog steeds werkt, zelfs wanneer wij geen antwoord zien?

Lucas 1:8-10. De priesterlijke dienst van Zacharias 

Voor Zacharias was dit een dag zoals geen andere. De tempeldienst werd volgens een vast schema georganiseerd: elke priesterlijke afdeling diende twee keer per jaar een week lang in de tempel. Voor een priester als Zacharias, een man op leeftijd, was dat een terugkerend ritueel. Maar deze keer zou alles anders zijn. Het lot was op hem gevallen. Hij was uitgekozen om het reukoffer te brengen in het heiligdom van de Heer. Voor velen was dit een kans die slechts één keer in een mensenleven voorkwam. Het reukoffer werd tweemaal daags gebracht op het gouden reukofferaltaar, dat vlak voor het voorhangsel van het allerheiligste stond. Hier, zo dicht bij de plaats waar Gods aanwezigheid werd verondersteld, mocht Zacharias een gebedsoffer brengen namens het hele volk. Het was een heilige en eervolle taak.

     Terwijl Zacharias het heiligdom binnenging, bleef buiten een menigte van gelovigen staan bidden. Dit was een vast gebruik: terwijl de priester binnen het reukoffer bracht, steeg buiten een golf van gebeden op. Het volk verwachtte dat hun priester namens hen tot God zou naderen. Het opstijgende reukwerk symboliseerde hun gebeden die naar de hemel stegen, een beeld dat later in de Bijbel wordt herhaald als symbool voor de gebeden van de heiligen (Openbaring 8:3-4).

     Hoe moet Zacharias zich gevoeld hebben? Misschien voelde hij een mengeling van eerbied en vreugde. Dit was het hoogtepunt van zijn priesterlijke dienst. Maar misschien was er ook een schaduw. Want wat zou hij zelf bidden? Jarenlang had hij, samen met Elisabet, gebeden om een kind. Maar die gebeden waren al lang onbeantwoord gebleven. En toch stond hij hier, op de plaats waar symbolisch de gebeden van het volk tot God opstegen. Zou zijn persoonlijke gebed nog worden gehoord? Wat hier gebeurt, past in een patroon dat we vaker in de Bijbel zien. God spreekt vaak tot mensen in het midden van hun dagelijkse taken. Mozes was zijn schapen aan het hoeden toen hij de brandende doornstruik zag. Gideon was graan aan het dorsen toen een engel hem riep. De herders waren ’s nachts hun kudde aan het bewaken toen de engelen hen de geboorte van Jezus aankondigden. En nu is Zacharias bezig met zijn priesterlijke dienst, zonder enig vermoeden dat God op het punt staat zijn leven voorgoed te veranderen.

     Dit moment ademt verwachting. Alles in de tekst wijst erop dat iets belangrijks gaat gebeuren. Zacharias treedt het heiligdom binnen, de menigte bidt buiten, de rook stijgt op. Dit lijkt een gewone dag in de tempel, een ritueel dat al eeuwenlang wordt uitgevoerd. Maar in die routine schuilt iets groters. Want op het moment dat Zacharias denkt een gebed namens het volk te brengen, staat God op het punt om een gebed te beantwoorden dat Zacharias misschien al lang had opgegeven. Soms gebeurt dat ook in ons leven. We blijven trouw onze weg gaan, we doen wat van ons gevraagd wordt, maar diep van binnen hebben we de hoop op een verandering al losgelaten. Wat als God juist op dat moment iets nieuws wil doen? Zacharias had daar geen idee van toen hij die dag de tempel binnenging. Maar hij stond op het punt om een boodschap te ontvangen die niet alleen zijn leven zou veranderen, maar de geschiedenis van de wereld.

Lucas 1:11-17. De aankondiging van de geboorte van Johannes door de engel Gabriël 

De stilte in de tempel wordt plots doorbroken. Terwijl Zacharias bezig is met het reukoffer, verschijnt er een engel van de Heer aan hem, staande aan de rechterkant van het altaar. Dit is een plek van gunst en autoriteit. Het moment zelf is geladen met betekenis: het reukoffer symboliseert de gebeden van het volk die opstijgen naar God. Maar terwijl Zacharias namens Israël bidt, krijgt hij zelf een direct antwoord – iets wat hij nooit had kunnen verwachten. De reactie van Zacharias is herkenbaar: hij schrikt hevig en wordt door angst overvallen. Dit is een patroon dat we vaker zien in de Bijbel. Wanneer engelen verschijnen, is de eerste menselijke reactie vaak schrik en ontzag. We zien dit bij de herders in Lucas 2:9 en bij Maria in Lucas 1:29. Een ontmoeting met een hemels wezen is geen eenvoudige geestelijke ervaring, maar een overweldigende realiteit. Zacharias weet dat hij in een heilige ruimte staat en nu wordt hij direct geconfronteerd met Gods aanwezigheid.

     De engel spreekt Zacharias toe met de bekende woorden: ‘Wees niet bang.’ Dit is de klassieke opening van een goddelijke boodschap – woorden van geruststelling. Dan volgt de kern van het nieuws: ‘Je gebed is verhoord.’ Op welk gebed doelt de engel? Misschien dacht Zacharias in eerste instantie aan het gebed dat hij op dat moment uitsprak, namens het volk: de roep om de komst van de Messias. Maar de engel spreekt over een persoonlijk gebed, een verlangen dat hij en Elisabet misschien al lang hadden opgegeven. De komst van een kind. De engel is glashelder: ‘Je vrouw Elisabet zal je een zoon baren, en je moet hem Johannes noemen.’ Dit is niet zomaar een belofte, het is een goddelijk besluit. De naam ‘Johannes’ betekent ‘de Heer is genadig’ – een naam die de kern van zijn leven en roeping samenvat. Net als bij andere belangrijke geboorten in de Bijbel (zoals Isaak en Samuel) is het God zelf die de naam bepaalt. Dit onderstreept dat Johannes een speciale plaats heeft in Gods plan.

     Dan volgt de beschrijving van zijn leven en roeping. De engel zegt: ‘Velen zullen zich over zijn geboorte verheugen.’ Dit kind is niet alleen een geschenk voor zijn ouders, maar ook voor het volk. Hij zal ‘groot zijn in de ogen van de Heer’ en zich onthouden van wijn en bier, wat verwijst naar de nazireeërgelofte (Num. 6:1-4). Maar het meest opmerkelijke is dat hij al in de moederschoot vervuld zal worden met de heilige Geest. Dit is uniek. Profeten en koningen werden gezalfd door de Geest, maar Johannes wordt al vóór zijn geboorte geheiligd en apart gezet voor zijn taak.

     De engel maakt duidelijk dat Johannes niet zomaar een profeet zal zijn: hij zal ‘in de geest en de kracht van Elia’ komen. Dit is een verwijzing naar Maleachi 3:1 en 4:5-6, waarin God belooft dat er een profeet zal komen voordat de Messias verschijnt. De rol van Johannes is om het volk voor te bereiden. Dit blijkt uit de krachtige woorden: ‘Hij zal ouders met hun kinderen verzoenen en van zondaars rechtvaardigen maken.’ Dit gaat verder dan familieherstel – het wijst op een diepere geestelijke bekering. Israël heeft zich van God afgekeerd en Johannes zal de harten terugbrengen naar de Heer. Deze boodschap is meer dan een persoonlijke belofte aan Zacharias. Dit is de aankondiging van het begin van Gods grote verlossingsplan. Na vierhonderd jaar profetische stilte is er eindelijk weer een boodschapper van God. Johannes is de voorloper van de Messias, de wegbereider van Jezus. Dit is niet zomaar een geboorte. Dit is het begin van een nieuw tijdperk, waarin God zich opnieuw laat zien en zijn beloften waarmaakt.

     Voor Zacharias moet dit moment overweldigend zijn geweest. Niet alleen hoorde hij dat hij vader zou worden, maar hij begreep ook dat dit kind een cruciale rol in Gods plan zou spelen. Wat doe je als je op een onverwacht moment een antwoord krijgt dat groter is dan je ooit had durven hopen? Dat is de uitdaging die Zacharias hier op dit moment te verwerken krijgt.

     Dit moment in de tempel is geen toeval. Terwijl Zacharias denkt een gebedsoffer namens het volk te brengen, antwoordt God op een manier die niemand had voorzien. Soms lijkt God stil, soms voelen gebeden onbeantwoord. Maar hier laat Hij zien: niets is vergeten. Zijn timing is perfect. En wanneer Hij ingrijpt, verandert alles.

Lucas 1:18-23. Zacharias’ twijfel en zijn bestraffing 

Zacharias had gebeden. Jarenlang. Misschien aanvankelijk met vurige hoop, later met steeds minder verwachting. En nu stond hij daar, op het heiligste moment van zijn priesterlijke dienst, oog in oog met een engel. Een boodschap uit de hemel. Zijn gebed was verhoord. Zijn vrouw, Elisabet, zou een zoon baren. Een kind, ondanks hun hoge leeftijd. Een kind dat niet zomaar een geschenk zou zijn voor hun gezin, maar een profeet die de weg zou bereiden voor de Heer. Het had een moment van diepe blijdschap en dankbaarheid moeten zijn. Maar Zacharias reageert anders. Hij zegt: ‘Hoe kan ik weten of dat waar is? Ik ben immers een oude man en ook mijn vrouw is al op leeftijd.’ Hij twijfelt. Niet eens aan God direct, maar aan de haalbaarheid van deze belofte. Het is de reactie van een man die realistisch denkt, die zijn ervaringen zwaarder laat wegen dan de woorden van de engel. Zijn woorden doen denken aan de reactie van Abraham en Sara toen ze hoorden dat ze, op hoge leeftijd, alsnog een zoon zouden krijgen (Genesis 17:17; 18:12). Maar in hun geval werd er gelachen. Zacharias lacht niet, hij stelt een vraag. Hij zoekt een bevestiging, een teken. Dit contrasteert sterk met Maria’s latere reactie op de boodschap van Gabriël: zij vraagt hoe het zal gebeuren, terwijl Zacharias vraagt óf het wel zal gebeuren.

     De engel reageert streng. ‘Ik ben Gabriël, die altijd in Gods nabijheid is.’ Dit is geen gewone boodschapper. Gabriël verschijnt eerder in het boek Daniël als een engel die God direct vertegenwoordigt (Daniël 8:16; 9:21). Zijn aanwezigheid betekent dat dit niet zomaar een persoonlijke zegen is, maar een keerpunt in Gods plan. Zijn woorden zijn geen suggesties, maar vaststaande beloften. Omdat Zacharias niet geloofde, krijgt hij het teken waar hij om vroeg – maar niet op de manier die hij had verwacht. ‘Je zult stom zijn en niet kunnen spreken tot de dag waarop dit alles gaat gebeuren.’ Zijn ongeloof heeft directe gevolgen. Dit lijkt op een straf, maar is ook een diepere les. Zacharias, een priester, een man die geroepen is om Gods woord te verkondigen, wordt het zwijgen opgelegd. Zijn stem wordt weggenomen, niet alleen als een correctie, maar ook als een periode van bezinning. Stilte in de Bijbel is vaak meer dan alleen afwezigheid van woorden. Het is een tijd van wachten, van heroriëntatie, van leren luisteren. Denk aan Jona, die in de buik van de vis pas echt ging bidden. Of aan Paulus, die na zijn ontmoeting met Jezus op de weg naar Damascus tijdelijk blind was en pas na drie dagen weer kon zien (Handelingen 9:9). Zacharias wordt niet alleen het zwijgen opgelegd, hij wordt uitgenodigd om opnieuw te leren luisteren.

     Buiten wacht de menigte op Zacharias. De priester die het reukoffer bracht, hoorde normaal gesproken na afloop een zegen uit te spreken over het volk (Numeri 6:24-26). Maar dit keer blijft het stil. De mensen beginnen zich af te vragen waarom hij zo lang in het heiligdom blijft. Wanneer hij eindelijk naar buiten komt, kan hij niet spreken. Hij probeert te gebaren, misschien wijzend naar de hemel, proberend duidelijk te maken dat hij iets onvoorstelbaars heeft meegemaakt. Maar hoe leg je met gebaren uit dat je een engel hebt gezien, dat je vrouw een kind zal krijgen, dat de eeuwenoude profetieën op het punt staan om in vervulling te gaan? Het volk begrijpt dat hij een visioen heeft gezien, maar ze weten niet wat het betekent. Ze staan aan de rand van iets groots, maar zien nog niet het volledige plaatje. Dit is een beeld van Israël zelf. Ze wachten, ze bidden, ze verwachten iets van God. Maar als Hij begint te spreken, begrijpen ze nog niet wat Hij aan het doen is.

     Zacharias keert terug naar huis, zwijgend. Maar hij draagt een boodschap in zich die groter is dan woorden. Dit zwijgen is niet het einde van zijn verhaal. Want als de belofte werkelijkheid wordt en Johannes wordt geboren, zal Zacharias’ tong worden losgemaakt. En dan zal hij niet langer twijfelen, maar uit volle overtuiging spreken. Niet meer met ongeloof, maar met lof.

     Dit moment in de tempel is een keerpunt, niet alleen voor Zacharias, maar voor de hele wereld. God heeft de stilte doorbroken. Na vierhonderd jaar zonder profeten, zonder openbaringen, begint Hij opnieuw te spreken. En dit is nog maar het begin. Want het kind dat Johannes zal aankondigen, de Messias, zal komen met woorden van leven en waarheid. En wanneer Hij spreekt, zal de hele wereld luisteren.

Lucas 1:24-25. Elisabets zwangerschap en haar lof aan God 

Zacharias keert zwijgend terug naar huis. Hij kan niet spreken, maar hij draagt een grote belofte met zich mee. De engel Gabriël heeft hem aangekondigd dat hij en Elisabet, ondanks hun hoge leeftijd, een zoon zullen krijgen. Een kind dat geen gewone jongen zal zijn, maar een profeet die de weg zal bereiden voor de Heer. Hoe moet het voor hem zijn geweest om haar dit nieuws mee te delen, zonder woorden? Misschien heeft hij met gebaren geprobeerd duidelijk te maken wat er in de tempel is gebeurd. Misschien heeft Elisabet in zijn ogen gelezen dat iets bovennatuurlijks was gebeurd.

     En dan gebeurt het ondenkbare. ‘Korte tijd later werd zijn vrouw Elisabet zwanger.’ De belofte wordt werkelijkheid. Zonder engelen, zonder donder of bliksem, maar in de stilte van haar eigen huis. Jarenlang had ze geworsteld met het verdriet van kinderloosheid. Nu, op een moment dat niemand het meer verwachtte – misschien zijzelf ook niet – begint er nieuw leven in haar te groeien. Maar wat Elisabet vervolgens doet, is verrassend: ze trekt zich vijf maanden terug in afzondering. De Bijbel geeft geen expliciete reden voor deze afzondering, maar er zijn verschillende mogelijkheden. Misschien had ze tijd nodig om dit wonder te verwerken, om in haar hart te laten doordringen wat er aan het gebeuren was. In haar tijd werd zwangerschap als een grote zegen gezien, maar een oudere vrouw die plotseling zwanger was, zou op veel verbazing en scepticisme kunnen rekenen. Misschien wilde ze zich beschermen tegen de reacties van anderen. Maar er is nog een diepere laag. In de Bijbel komt afzondering vaak voor in periodes van heiliging en voorbereiding. Mozes op de berg, Elia bij de beek Krith, Jezus in de woestijn – steeds weer zien we dat God belangrijke momenten vooraf laat gaan door een periode van stilte en bezinning. Elisabets afzondering past in dat patroon. Haar zwangerschap is geen privégebeurtenis, maar een keerpunt in Gods plan. Dit kind is niet alleen een geschenk voor haar en Zacharias, maar een profeet die de harten van het volk zal klaarmaken voor de komst van de Messias. Misschien begreep ze dat al, of voelde ze intuïtief aan dat dit een heilig moment was.

     Na vijf maanden verbreekt Elisabet haar stilte met een lofprijzing: ‘De Heer heeft zich mijn lot aangetrokken. Hij heeft dit voor mij gedaan opdat de mensen me niet langer verachten.’ Haar woorden zijn veelzeggend. Het is niet alleen dankbaarheid, maar ook erkenning van haar vroegere schaamte. Kinderloosheid werd in haar cultuur vaak gezien als een teken van Gods afkeuring. Haar verdriet ging verder dan een persoonlijke teleurstelling; het was een sociaal stigma dat haar achtervolgde. Nu doorbreekt God die schande. Hij grijpt in en verandert haar lot. Opvallend is dat ze niet zegt ‘Nu ben ik gelukkig’, maar: ‘Nu zullen de mensen me niet langer verachten’. Dit laat zien hoe diep haar pijn was geworteld. Hoe vaak had ze niet de blikken van anderen gevoeld? Hoe vaak waren er fluisteringen geweest over wat er ‘mis’ moest zijn met haar? Nu heeft God zelf haar recht gedaan. Maar dit moment gaat verder dan haar persoonlijke vreugde. Het past in een groter patroon in Lucas’ evangelie, waarin God keer op keer genade bewijst aan de nederigen. Elisabet, een oudere, kinderloze vrouw, wordt door God uitverkoren om deel uit te maken van het grote heilsplan. Haar lofprijzing weerspiegelt wat later ook in Maria’s lofzang zal klinken: ‘Hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares’ (Lucas 1:48). God werkt niet via de wegen die mensen verwachten. Hij kiest niet de machtigen, maar de kleinen. Niet de koningen, maar de ongezienen.

     De Heer heeft zich Elisabets lot aangetrokken. Maar haar verhaal staat niet op zichzelf. Dit is de eerste echo van een groter lied, een lied dat over heel Israël zal klinken. De profeet die in haar groeit, zal de stilte doorbreken en de weg bereiden voor Degene die nog komen moet. En als Hij komt, zal er geen schaamte meer zijn. Geen verachting, geen sociale afwijzing, maar een koninkrijk waar genade het laatste woord heeft. Elisabet zal kort na haar afzondering bezoek krijgen van Maria, haar nichtje, die zelf een onvoorstelbare boodschap heeft ontvangen. Wanneer de twee vrouwen elkaar ontmoeten, zal Elisabet, vervuld van de heilige Geest, uitroepen: ‘De meest gezegende ben je van alle vrouwen, en gezegend is de vrucht van je schoot!’ (Lucas 1:42). Haar periode van afzondering is een voorbereiding geweest, niet alleen op haar eigen rol als moeder, maar op haar taak als eerste getuige van wat God aan het doen is.

Lucas 1:26-38. De aankondiging van de geboorte van Jezus aan Maria 

In de zesde maand van Elisabets zwangerschap, terwijl zij zich nog in afzondering bevindt, gebeurt er iets dat een onbeduidend stadje in Galilea op de kaart zal zetten. De engel Gabriël, die eerder aan Zacharias verscheen, wordt nu gezonden naar een jonge vrouw genaamd Maria. Dit is op zich al bijzonder. Waar Zacharias een priester was in de heilige tempel van Jeruzalem, een plaats vol symboliek en goddelijke aanwezigheid, vindt deze ontmoeting plaats in het eenvoudige, afgelegen Nazaret. Een dorp dat in die tijd nauwelijks van betekenis was. Maar juist daar kiest God ervoor om het grootste nieuws ooit te brengen. Maria wordt beschreven als een jonge vrouw, verloofd met Jozef, een afstammeling van David. Dit betekent dat hun huwelijk juridisch bindend was, maar nog niet was voltrokken. Verlovingen waren in die tijd veel meer dan een belofte; het was een wettelijk contract, waarbij de bruidegom vaak al verantwoordelijk werd gezien voor zijn verloofde. Maar Maria en Jozef woonden nog niet samen. Dit detail is cruciaal, want het onderstreept hoe ongewoon en mogelijk schandalig haar zwangerschap zou lijken in de ogen van haar gemeenschap.

     Gabriël verschijnt aan Maria en begroet haar: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ Het Griekse woord ‘chaire’ betekent letterlijk ‘verheug je’, wat meer is dan een simpele begroeting. Het is een uitnodiging tot vreugde. Maria wordt ‘begenadigd’ genoemd, wat aangeeft dat zij een bijzondere gunst van God ontvangt. Dit zegt niets over haar eigen verdiensten, maar over Gods vrije keuze om haar uit te verkiezen. Dit past in een breder bijbels patroon: God kiest vaak de onopvallenden en nederigen om zijn plannen te volbrengen.

     Maria’s reactie is niet onmiddellijk vreugde, maar verwarring. De tekst beschrijft hoe zij hevig schrok bij het horen van zijn woorden en zich afvroeg wat die begroeting te betekenen had. Dit geeft aan dat ze niet alleen schrikt van de engel zelf, maar vooral van de inhoud van zijn woorden. Waarom noemt hij haar begenadigd? Wat betekent dit? Ze is een eenvoudig meisje uit Nazaret. Wat kan God van haar willen?

     De engel stelt Maria gerust: ‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken.’ En dan volgt de boodschap die de loop van de geschiedenis zal veranderen: ‘Je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet Hem Jezus noemen.’ De naam ‘Jezus’ (Hebreeuws: Yeshua) betekent ‘de Heer redt’. Zijn naam is Zijn missie. En Gabriël gaat verder: ‘Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal Hem de troon van zijn vader David geven. Tot in eeuwigheid zal Hij koning zijn over het volk van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.’ Hier worden de oudtestamentische beloften samengebracht. Jezus is niet zomaar een profeet of een bijzondere man, maar de beloofde Messias, de eeuwige Koning uit de lijn van David (2 Samuel 7:12-16).

     Maria’s reactie is oprecht en logisch: ‘Hoe zal dat gebeuren? Ik heb immers nog geen gemeenschap met een man.’ Dit is geen uiting van ongeloof, zoals bij Zacharias, maar een eerlijke vraag. Ze begrijpt de biologische realiteit en vraagt zich af hoe dit mogelijk is.

     De engel legt uit: ‘De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw overdekken.” Dit doet denken aan Genesis 1:2, waar Gods Geest over de wateren zweeft bij de schepping. De geboorte van Jezus is een scheppingsdaad van God, zonder tussenkomst van een man. Om Maria te bemoedigen, vertelt Gabriël over Elisabet: ‘Ook je familielid Elisabet is zwanger van een zoon, ondanks haar hoge leeftijd. Ze is nu, ook al hield men haar voor onvruchtbaar, in de zesde maand van haar zwangerschap, want voor God is niets onmogelijk.’ Dit is een bevestiging: God heeft al iets onmogelijks gedaan. Hij kan en zal dit ook in Maria doen.

     En dan volgt Maria’s antwoord, een van de meest indrukwekkende geloofsuitspraken in de Bijbel: ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’ Dit is pure overgave. Ze weet dat de zwangerschap – nog voordat ze daadwerkelijk getrouwd is en met Jozef samenwoont – haar reputatie kan ruïneren, dat ze wellicht door Jozef zal worden verstoten, dat ze sociale afwijzing en schaamte kan ervaren. Maar ze aarzelt niet. Ze vertrouwt. Hier gebeurt iets opmerkelijks. Waar Eva in de hof van Eden koos voor ongehoorzaamheid, kiest Maria hier voor gehoorzaamheid. Waar koningen van Israël faalden om Gods wil te volgen, geeft een eenvoudig meisje uit Nazaret zich volledig over aan Gods plan. Gods wegen zijn niet de wegen van de wereld. Zijn koninkrijk begint niet in een paleis, maar in de schoot van een nederige dienares. Dit is de omkering van alle menselijke verwachtingen. Maria’s ‘ja’ is het begin van het grootste keerpunt in de geschiedenis. Ze begrijpt niet hoe alles zal verlopen. Ze heeft geen controle over de uitkomst. Maar ze vertrouwt op Gods woord. En dat is geloof in zijn puurste vorm.

Lucas 1:39-45. De ontmoeting tussen Maria en Elisabet 

Maria is nog maar net bekomen van de boodschap die de engel Gabriël haar heeft gebracht: zij, een jonge vrouw uit Nazaret, zal de moeder van de Zoon van God worden. Ze heeft zonder aarzeling haar vertrouwen in Gods plan uitgesproken, maar wat betekent dit concreet voor haar leven? Haar verloving met Jozef is nog in stand, maar hoe zal hij reageren als hij hoort dat ze zwanger is? Hoe zal haar omgeving hierop reageren? Maria moet zich in een wervelwind van gedachten hebben bevonden. Maar ze blijft niet in Nazaret om af te wachten. Meteen na de boodschap van de engel vertrekt ze in grote haast naar het bergland van Judea. De tekst geeft geen details over waarom ze haast maakt, maar we kunnen ons voorstellen dat ze bevestiging zoekt. Gabriël had haar verteld dat Elisabet, haar oudere familielid, op wonderlijke wijze zwanger was geworden. Misschien wil Maria zich laten bemoedigen door iemand die begrijpt wat het betekent om op een onmogelijke manier door God te worden gezegend. De reis die Maria maakt, is geen eenvoudige onderneming. Van Nazaret naar het bergland van Judea is een afstand van minstens 100 kilometer, een reis die enkele dagen duurt. Het is niet gebruikelijk voor een jonge vrouw om zo’n lange reis alleen te maken. Misschien sloot ze zich aan bij een karavaan, misschien reisde ze met familieleden. De Bijbel zwijgt hierover, maar het feit dat ze de tocht onderneemt, toont haar vastberadenheid. Ze wil niet afwachten, maar actief zoeken naar iemand die haar kan begrijpen.

     Zodra Maria het huis van Zacharias binnengaat en Elisabet begroet, gebeurt er iets bijzonders. Op het moment dat Elisabet Maria’s stem hoort, springt het kind in haar schoot op. Dit is niet zomaar een normale beweging van een ongeboren baby. Dit is een vreugdevolle reactie op de aanwezigheid van Jezus, die zich nog maar net in Maria’s schoot begint te ontwikkelen. Johannes, de toekomstige profeet, reageert al in de moederschoot op de komst van de Messias. Dit sluit aan bij de woorden van de engel Gabriël aan Zacharias: Johannes zal vervuld worden van de Heilige Geest terwijl hij nog in de schoot van zijn moeder is (Lucas 1:15). Dit moment is een vervulling van die belofte.

     De tekst zegt dat Elisabet vervuld wordt van de Heilige Geest en dan begint te spreken. Dit betekent dat haar woorden niet zomaar haar eigen gedachten of emoties zijn, maar een directe openbaring van God. Wat ze zegt, is opmerkelijk: ‘De meest gezegende ben je van alle vrouwen, en gezegend is de vrucht van je schoot!’ Zonder dat Maria iets over haar zwangerschap heeft verteld, erkent Elisabet dat Maria zwanger is en dat haar kind een bijzondere status heeft. En dan spreekt Elisabet de woorden die de kern van deze ontmoeting samenvatten: ‘Wie ben ik dat de moeder van mijn Heer naar mij toe komt?’ Hier gebruikt ze het woord ‘Heer’ (Kyrios), een term die in de Septuaginta (de Griekse vertaling van het Oude Testament) vaak werd gebruikt als aanduiding voor God zelf. Dit betekent dat Elisabet op dit vroege moment al erkent dat Maria’s kind niet zomaar een profeet is, maar de Heer zelf. Vervolgens herhaalt Elisabet haar ervaring: ‘Toen ik je groet hoorde, sprong het kind van vreugde op in mijn schoot.’ Johannes is in zijn moederschoot al een voorloper van Christus; hij herkent Jezus voordat iemand anders dat doet. Dit wijst vooruit naar zijn latere bediening, waarin hij zal zeggen: ‘Daar is het lam van God, dat de zonde van de wereld wegneemt!’ (Johannes 1:29). Elisabet eindigt haar lofzang met een krachtige zegen: ‘Gelukkig is zij die geloofd heeft dat de woorden van de Heer in vervulling zullen gaan.’ Dit vormt een contrast met haar eigen man, Zacharias, die twijfelde en daardoor met stomheid werd geslagen. Maria daarentegen heeft Gods belofte onmiddellijk aanvaard. Elisabet prijst haar niet alleen omdat zij uitverkoren is, maar vooral omdat zij geloof heeft. Dit is een belangrijk theologisch punt: de rol van Maria is niet slechts biologisch, maar geestelijk. Haar geloof is het voorbeeld voor iedereen die God vertrouwt, zelfs als Zijn plannen menselijk gezien onmogelijk lijken.

     Deze ontmoeting is meer dan een hartelijke begroeting tussen familieleden. Het is een belangrijk moment waarbij Gods Geest zichtbaar werkt. Maria heeft bevestiging gezocht en gekregen. Elisabet is niet alleen een oudere vrouw die haar bemoedigt, ze wordt een profetes die uitspreekt wat er in de hemel al vaststaat: Gods plan is begonnen. De ontmoeting tussen Maria en Elisabet laat zien hoe geloof werkt. Maria’s reis is niet alleen een fysieke tocht, maar ook een beeld van het zoeken naar gemeenschap met andere gelovigen. Ze zoekt iemand op die haar geloof deelt en bemoedigt. Dat is iets wat wij ook nodig hebben. Waar zoeken wij bevestiging als we op een keerpunt in ons leven staan? Met wie delen wij onze vreugde en onze twijfels? En hoe kunnen wij, net als Elisabet, anderen versterken in hun geloof?

     Wat hier gebeurt, is een ontmoeting die de koers van de geschiedenis verandert. Twee vrouwen, vervuld van Gods Geest, staan aan het begin van een nieuw tijdperk. Johannes en Jezus, nog ongeboren, ontmoeten elkaar voor het eerst. En de wereld zal nooit meer hetzelfde zijn.

Lucas 1:46-56. Het loflied van Maria (Magnificat) 

Maria staat in het huis van Elisabet. Haar oudere familielid heeft zojuist uitgesproken wat Maria diep van binnen al wist: zij draagt de Messias, de Zoon van God. Maar nu, te midden van de vreugde en verwondering, barst Maria zelf uit in een lofzang. Niet zomaar een spontane uiting van blijdschap, maar een lied dat doordrenkt is van de woorden en beloften van God. Ze zingt niet over zichzelf, maar over wie God is en wat Hij doet. Haar lofzang, bekend als het Magnificat, is een van de mooiste hymnen in de Schrift en weerspiegelt diepe theologische waarheden over Gods karakter en handelen.

     Maria begint haar lofzang met de woorden: ‘Mijn ziel prijst en looft de Heer, mijn hart juicht om God, mijn redder.’ Het Griekse woord ‘prijst’ betekent letterlijk ‘groot maken’. Maria vergroot God niet in de zin dat ze Hem groter maakt dan Hij is, maar ze erkent en verheerlijkt Zijn grootheid. Dit is geen oppervlakkige blijdschap, maar een vreugde die voortkomt uit haar besef dat God haar heeft gezien en gezegend. Wat Maria hier doet, is niet nieuw. Haar lofzang resoneert met eerdere liederen in de Schrift, met name het lied van Hanna in 1 Samuël 2. Hanna, een vrouw die jarenlang onvruchtbaar was geweest, ontving op wonderlijke wijze een zoon, Samuel, die later een grote profeet werd. Net als Hanna looft Maria God niet alleen om wat Hij in haar leven doet, maar om Zijn handelen in de wereld. Haar woorden zijn diep geworteld in de traditie van Israël, een volk dat God steeds opnieuw heeft ervaren als een God die redt.

     Vervolgens richt Maria haar aandacht op haar eigen situatie: ‘Hij heeft oog gehad voor mij, Zijn minste dienares. Alle geslachten zullen mij voortaan gelukkig prijzen.’ Hier zien we een patroon dat door de hele Bijbel loopt: God kiest het kleine, het onaanzienlijke, om Zijn grote daden te verrichten. Maria was een jong meisje uit een onbeduidend dorp. Geen koningin, geen priesteres, geen invloedrijk persoon. En toch koos God haar. Maar deze zegen is niet alleen voor haar: ‘Ja, grote dingen heeft de Machtige voor mij gedaan, heilig is Zijn naam.’ De term ‘heilig’ benadrukt dat God anders is, apart gezet, uniek. Maria herkent dat zij geen toevallige pion is in een groter verhaal, maar dat God door haar werkt op een manier die Zijn heiligheid en almacht openbaart.

     Dan verandert Maria’s lofzang van toon en wordt het universeler: ‘Barmhartig is Hij, van geslacht op geslacht, voor al wie Hem vereert.’ Dit is een herhaling van Gods verbondstrouw. Maria zingt niet alleen over haar eigen ervaring, maar over de manier waarop God altijd met Zijn volk is omgegaan. Dit sluit aan bij Exodus 34:6, waar God zich openbaart als ‘God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig’.

     Het centrale deel van haar lofzang verkondigt een krachtig thema: God keert de menselijke orde om. Maria zingt: ‘Heersers stoot Hij van hun troon en wie gering is geeft Hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt Hij met gaven, maar rijken stuurt Hij weg met lege handen.’ Dit is niet zomaar poëtische taal, maar een profetische uitspraak over hoe Gods koninkrijk anders werkt dan menselijke rijken. In Maria’s tijd werd rijkdom vaak gezien als een teken van Gods zegen, en armoede als een teken van afwijzing. Maar hier maakt Maria duidelijk dat Gods economie anders werkt. De machtigen en rijken die zichzelf verheffen, zullen worden vernederd. De armen en nederigen, degenen die op God vertrouwen, zullen verhoogd worden. Dit thema wordt later in het evangelie van Lucas versterkt door Jezus zelf, vooral in de Zaligsprekingen: ‘Gelukkig jullie die arm zijn, want voor jullie is het koninkrijk van God.’ (Lucas 6:20).

     Maria sluit haar lofzang af met een herinnering aan Gods trouw aan Israël: ‘Hij trekt zich het lot aan van Israël, zijn dienaar, zoals Hij aan onze voorouders heeft beloofd: Hij herinnert zich zijn barmhartigheid jegens Abraham en zijn nageslacht, tot in eeuwigheid.’ Dit is een directe verwijzing naar Gods verbond met Abraham (Genesis 12:1-3). Wat nu met Maria gebeurt, is geen op zichzelf staand wonder, maar de vervulling van eeuwenoude beloften.

     Maria blijft nog drie maanden bij Elisabet voordat ze terugkeert naar Nazaret. In die tijd groeit haar vertrouwen in Gods plan. Haar lofzang is niet alleen een uiting van haar persoonlijke vreugde, maar een proclamatie van Gods koninkrijk. Het Magnificat is een lied dat oproept tot geloof, tot vertrouwen in Gods gerechtigheid en tot het loslaten van menselijke zekerheden. Misschien is dat de vraag die deze tekst ons stelt: durven wij, net als Maria, Gods plannen te omarmen, ook als ze groter zijn dan wij ons kunnen voorstellen?

Lucas 1:57-66. De geboorte en naamgeving van Johannes 

Na maanden van verwachting is het moment eindelijk daar: Elisabet bevalt van een zoon. Haar zwangerschap was een wonder, een geschenk van God, en nu is het kind geboren. In die tijd was een geboorte niet alleen een gebeurtenis binnen het gezin, maar een moment van vreugde voor de hele gemeenschap. ‘Haar buren en verwanten hoorden hoe barmhartig de Heer voor haar was geweest, en ze verheugden zich samen met haar.’ Dit laat zien hoe het sociale leven in die tijd functioneerde: het geluk van de één was het geluk van allen. De term ‘barmhartig’ is hier veelzeggend. Dit woord verwijst naar Gods genadige en trouwe liefde, een liefde die zich uitstrekt van generatie op generatie. Elisabet was jarenlang als onvruchtbaar beschouwd, wat in de Joodse cultuur een vorm van schaamte met zich meebracht. Nu heeft God haar situatie omgekeerd. Haar kind is een tastbaar teken van Zijn genade.

     Acht dagen na de geboorte vindt de besnijdenis plaats. Dit is een diepgeworteld gebruik dat teruggaat op Gods verbond met Abraham (Genesis 17:9-14). Dit ritueel was meer dan een lichamelijke handeling; het was een geestelijke markering, een teken dat het kind werd opgenomen in het volk van God. Vaak werd bij deze gelegenheid de naam van het kind bekendgemaakt en in de Joodse traditie was het gebruikelijk om het kind te vernoemen naar de vader of een andere familielid. Maar dan gebeurt er iets onverwachts. Wanneer de omstanders het kind Zacharias willen noemen, grijpt Elisabet in: ‘Nee, Johannes zal hij heten!’ Haar stelligheid is opmerkelijk. In die tijd was het ongebruikelijk dat de moeder de naam bepaalde; dit was de taak van de vader. Maar Elisabet weet dat dit kind een bijzondere roeping heeft. Gabriël had het immers zelf aan Zacharias gezegd (Lucas 1:13).

     De buren en familieleden zijn verbaasd. ‘Er is niemand in je familie die zo heet.’ In hun ogen verbreekt Elisabet een eeuwenoude traditie. Dit laat zien hoe sterk culturele gewoonten waren in die tijd. Namen hadden niet alleen een praktische functie, maar droegen ook een symbolische en spirituele betekenis. Omdat Zacharias nog steeds niet kan spreken, wenden de omstanders zich tot hem. ‘Ze beduidden zijn vader te laten weten hoe hij het kind wilde noemen.’ Dit detail suggereert dat Zacharias niet alleen stom is, maar misschien ook doof, anders zouden ze gewoon met hem kunnen praten. Hij vraagt om een schrijftablet en schrijft: ‘Johannes is zijn naam.’ Let op de formulering: Zacharias schrijft niet ‘Johannes zal zijn naam zijn’, alsof hij de naam nu vaststelt, maar ‘Johannes is zijn naam’. Dit toont gehoorzaamheid aan God. Zacharias erkent dat deze naam niet door mensen is gekozen, maar door God is bepaald. De naam Johannes (van het Hebreeuwse Yochanan, ‘God is genadig’) weerspiegelt Gods plan: dit kind is een teken van Gods genade, niet alleen voor zijn ouders, maar voor heel Israël.

     En dan, op het moment dat Zacharias Gods keuze bevestigt, gebeurt er een wonder: ‘En meteen werd zijn tong losgemaakt en zijn mond geopend, en hij begon te spreken en God te loven.’ Dit is geen toevallige genezing, maar een direct gevolg van gehoorzaamheid. Zacharias was met stomheid geslagen omdat hij de boodschap van de engel niet geloofde (Lucas 1:20) en nu zijn de eerste woorden die hij spreekt geen vragen of uitleg, maar lofprijzing. Dit sluit aan bij een patroon in de Schrift: wanneer iemand Gods handelen erkent, breekt hij uit in lof. Denk aan Hanna in 1 Samuël 2, Maria’s Magnificat (Lucas 1:46-55) en later de lofzang van Simeon in de tempel (Lucas 2:29-32).

     De reactie op deze gebeurtenissen is groot. ‘Alle omwonenden waren diep onder de indruk, en in heel het bergland van Judea werden deze gebeurtenissen besproken.’ Dit laat zien dat Johannes’ geboorte niet onopgemerkt blijft. De naamgeving en de wonderlijke genezing van Zacharias wekken ontzag en verspreiden zich als een lopend vuurtje. De mensen blijven nadenken over deze gebeurtenissen en stellen zich de vraag: ‘Hoe zal het verdergaan met dit kind?’ Hierin ligt een duidelijke anticipatie: Johannes is niet zomaar een kind. Er wordt iets groots van hem verwacht. En de tekst geeft een duidelijk antwoord: ‘Want de hand van de Heer steunde hem.’ Deze uitdrukking, ‘de hand van de Heer’, wordt in de Bijbel vaker gebruikt om Gods actieve aanwezigheid en leiding aan te duiden. Mozes, Samuel en David ervoeren allemaal Gods hand op hun leven. Dit kind is vanaf het begin apart gezet voor een goddelijke taak.

     De geboorte en naamgeving van Johannes markeren het begin van een nieuw tijdperk. God bereidt de weg voor de komst van de Messias. In dit verhaal zien we hoe Gods plannen altijd doorgaan, zelfs als mensen twijfelen, zelfs als de verwachtingen anders zijn. En wat betekent dat voor ons? Durven wij, net als Zacharias en Elisabet, Gods plan te omarmen, ook als het ons uit onze comfortzone haalt? En wanneer God in ons leven werkt, hoe reageren wij? Met twijfel, met weerstand, of met lofprijzing? Johannes’ geboorte is niet alleen een familiefeest. Het is een boodschap aan de wereld: God is genadig. En Hij is aan het werk.

Lucas 1:67-79. De profetie van Zacharias (Benedictus) 

Zacharias opent zijn mond. Maandenlang had hij geen woord kunnen uitbrengen. Sinds de dag dat hij Gabriël ontmoette in de tempel, was hij gedwongen tot stilte. Een tijd van nadenken, overpeinzing en misschien zelfs berouw. Maar nu, op het moment dat hij in gehoorzaamheid bevestigt dat zijn zoon Johannes moet heten, wordt zijn tong losgemaakt. En zijn eerste woorden zijn geen verklaringen of vragen, maar lofprijzing. Zijn lofzang, later bekend geworden als het Benedictus, begint met een krachtige uitspraak: ‘Geprezen zij de Heer, de God van Israël, Hij heeft zich over zijn volk ontfermd en het verlost.’ Dit is geen individuele vreugde-uiting van een vader, maar een profetische proclamatie. Zacharias spreekt in de profetische verleden tijd – alsof Gods redding al een voldongen feit is. Dit laat zien hoe zeker Gods beloften zijn: wat Hij zegt, zal gebeuren.

     Dan richt Zacharias zich op het huis van David: ‘Een reddende kracht heeft Hij voor ons opgewekt uit het huis van David, zijn dienaar.’ Dit is opmerkelijk, want Johannes is geen afstammeling van David, maar van de priesterlijke stam Levi. Toch legt Zacharias hier de verbinding met de Messiaanse verwachting. De ware verlossing zal komen uit Davids lijn: de komst van Jezus is nabij. Maar deze redding gaat verder dan nationale bevrijding. ‘Bevrijding uit de hand van onze vijanden, uit de greep van allen die ons haten.’ In de tijd van Zacharias leefde Israël onder Romeinse overheersing. Veel Joden verwachtten een politieke Messias, iemand die Rome zou omverwerpen. Maar Zacharias wijst een andere richting aan: Gods verlossing begint bij de vergeving van zonden.

     Daarna spreekt Zacharias tot zijn zoon: ‘En jij, mijn kind, jij zult genoemd worden: profeet van de Allerhoogste, want voor de Heer zul je uit gaan om de weg voor Hem gereed te maken.’ Hier citeert hij de woorden van Jesaja 40:3: ‘Hoor, een stem roept: “Baan voor de HEER een weg.”’ Johannes zal geen gewone priester worden, maar een boodschapper die de komst van de Messias aankondigt. Zijn taak? ‘Om zijn volk bekend te maken met hun redding door de vergeving van hun zonden.’ Dit is een schokkende uitspraak in die tijd. Veel Joden dachten aan verlossing in termen van militaire macht en nationale vrijheid. Maar Zacharias laat zien dat de diepste vijand niet Rome is, maar de macht van de zonde.

     Dan volgt een van de meest poëtische passages van deze lofzang: ‘Dankzij de liefdevolle barmhartigheid van onze God zal het stralende licht uit de hemel zich over ons ontfermen en schijnen over allen die in duisternis verkeren, in de schaduw van de dood.’ Dit doet direct denken aan Jesaja 9:1: ‘Het volk dat in duisternis ronddoolt ziet een schitterend licht.’ De komst van de Messias zal als de dageraad zijn, een nieuw begin na een lange nacht. Zacharias eindigt met een oproep tot vrede: ‘Zodat we onze voeten kunnen zetten op de weg van de vrede.’ Dit is geen oppervlakkige vrede, geen politieke wapenstilstand, maar een diepgaande, allesomvattende vrede tussen mens en God. Hierin ligt de kern van Jezus’ missie: Hij brengt een koninkrijk dat niet gebaseerd is op macht, maar op genade.

     Wat betekent dit alles voor ons? Deze lofzang roept een fundamentele vraag op: verwachten wij God op onze voorwaarden of zijn we bereid Hem te erkennen op Zijn voorwaarden? Velen verwachtten een Messias die politieke vrijheid zou brengen, maar God bracht iets radicaal anders: een bevrijding die begon in het hart. Zacharias’ woorden tonen een diepe waarheid: God handelt op zijn tijd, op zijn manier en altijd met een groter plan dan wij kunnen overzien. En misschien is dat wel de grootste les van dit bijbelgedeelte: wanneer wij Gods grootheid leren zien, verandert dat niet alleen onze woorden, maar ook onze blik op de wereld.

Lucas 1:80. Johannes’ groei en afzondering in de woestijn 

Johannes de Doper verdwijnt na zijn geboorte uit het zicht. Waar anderen opgroeien in de dorpen en steden, groeit hij op in de woestijn. Lucas vat deze periode van zijn leven samen in één enkele zin: ‘Het kind groeide op en werd gesterkt door de Geest. Johannes leefde in de woestijn tot de dag aanbrak waarop hij zich kenbaar maakte aan het volk van Israël.’ Er wordt niets verteld over zijn jeugd, geen details over zijn opvoeding of dagelijkse leven. Het enige wat we weten, is dat hij werd gesterkt door de Geest. Dit doet denken aan eerdere figuren in de Bijbel. Over Simson wordt gezegd dat de Geest van de Heer hem begon te drijven (Rechters 13:25). Samuel groeide op in de nabijheid van de Heer (1 Samuël 2:26). Johannes staat in deze lijn van mannen die vanaf hun vroegste jaren door God apart waren gezet.

     De vermelding dat Johannes in de woestijn verbleef is geen toevallig detail. De woestijn is in de Bijbel een plaats van voorbereiding, van beproeving, maar ook van ontmoeting met God. Israël trok veertig jaar door de woestijn voordat het het beloofde land binnenging. Mozes verbleef veertig jaar in de woestijn voordat God hem riep. En later zal ook Jezus veertig dagen in de woestijn verblijven (Lucas 4:1-2), voordat Hij zijn openbare optreden begint. Maar waarom de woestijn? Dit was een plek van afzondering, ver weg van de invloeden van de gevestigde religieuze elite in Jeruzalem. Johannes werd niet gevormd door de priesterlijke tradities, ondanks dat hij een zoon van een priester was. Hij werd gevormd door God zelf. Zijn roeping was niet die van de tempel, maar van de profeten. Zijn manier van leven sloot daarbij aan. In Matteüs 3:4 lezen we dat hij kleding droeg van kameelhaar en zich voedde met sprinkhanen en wilde honing. Dit doet denken aan Elia, de profeet die eveneens bekend stond om zijn ruwe voorkomen en zijn afzondering in de woestijn (2 Koningen 1:8). Jezus zelf zal later zeggen dat Johannes kwam ‘in de geest en de kracht van Elia’ (Lucas 1:17). De woestijn was niet alleen een fysieke plek, maar ook een geestelijke leerschool. Johannes leerde daar luisteren naar Gods stem. Hij werd er niet alleen fysiek sterk, maar vooral geestelijk sterk. Hij was volledig afhankelijk van God – een noodzakelijke voorbereiding op zijn taak als profeet.

     Uiteindelijk brak de dag aan waarop Johannes zich kenbaar maakte aan het volk van Israël. Deze aankondiging was geen langzame opbouw, geen overgangsperiode. Johannes kwam plotseling naar voren, als een stem uit de stilte. Zijn verschijning was radicaal, zijn boodschap confronterend: ‘Kom tot inkeer, want het koninkrijk van de hemel is nabij!’ (Matteüs 3:2). Wat kunnen wij hiervan leren? Johannes laat zien dat groei en roeping vaak in verborgenheid plaatsvinden. In een tijd waarin alles snel moet en succes vaak gelijkgesteld wordt aan zichtbaarheid, leert hij ons dat God werkt in de stilte. De grootste werken van God beginnen niet met grootse optredens, maar met jaren van voorbereiding.

     Misschien bevinden wij ons op dit moment ook in een ‘woestijnperiode’ – een tijd waarin we weinig vrucht zien, waarin God ons stilzet, waarin we geduld moeten oefenen. Dit bijbelgedeelte herinnert ons eraan dat Gods plan niet verloren gaat in de verborgenheid. Wat Hij in ons begint, zal Hij ook voltooien. Johannes leefde in de woestijn, wachtend op Gods tijd. En toen de tijd rijp was, trad hij naar voren. Dat geldt niet alleen voor hem, maar ook voor ons: God bereidt ons voor op de taak die Hij ons geeft. Soms ver weg van de spotlights, in de stilte, in de woestijn. Maar altijd met een doel.

Kernboodschap

De kernboodschap van Lucas 1:1-80 is: Gods grootste doorbraken beginnen in de stilte, bij gewone mensen die bereid zijn hun zekerheden los te laten en zich over te geven aan Zijn plan – een plan dat verwachtingen doorbreekt, structuren op hun kop zet en genade zichtbaar maakt op de meest onverwachte plekken.

     Wanneer we dit bijbelgedeelte in zijn geheel bekijken, valt op hoe ingrijpend Gods handelen is en tegelijkertijd hoe subtiel en verborgen het begint. Dit evangelie opent niet met grootse daden of directe openbaringen aan de wereld, maar in de afzondering van de tempel, in de eenzaamheid van een oude priester, in de stille worsteling van een kinderloos echtpaar en in de verborgenheid van een jong meisje uit een onbeduidend dorp. Alles lijkt klein en onopvallend, maar juist in die stilte begint iets dat de loop van de geschiedenis zal veranderen.

     Zacharias en Elisabet zijn mensen van wie je zou verwachten dat hun tijd voorbij is. Ze zijn oud, ze hebben zich neergelegd bij een leven zonder kinderen en zelfs als God tot hen spreekt, is hun eerste reactie twijfel. En toch kiest God hen uit om een cruciale rol te spelen. Hij begint zijn verlossingsplan niet bij de religieuze elite in Jeruzalem of bij de machthebbers in Rome, maar bij een echtpaar dat door de wereld wellicht als ‘afgeschreven’ werd beschouwd.

     Ook Maria ontvangt haar roeping in de stilte. Geen grote aankondiging in het openbaar, maar een persoonlijke boodschap van een engel, ergens in een uithoek van Israël. En haar eerste reactie is geen trots of triomf, maar verwondering en nederigheid. Dit past bij een patroon dat we vaker in de Bijbel zien: God werkt door hen die klein zijn in de ogen van de wereld. Maria is jong, onervaren en maatschappelijk onbetekenend, maar ze wordt het centrale kanaal waardoor Gods genade de wereld binnenkomt. 

     Daarnaast zien we hoe Gods plan alle menselijke verwachtingen doorbreekt. Zacharias, een priester die gewend is aan een gestructureerde geloofsbeleving, wordt met stomheid geslagen omdat hij niet durft te geloven dat God buiten de logische kaders kan werken. Maria, een jonge vrouw zonder invloed, wordt de moeder van de Messias. Johannes, de zoon van een priester, groeit niet op in de tempel maar in de woestijn en wordt een profeet die niet past in de religieuze structuren. God werkt niet via de gebaande paden, maar creëert een nieuwe weg. 

     De lofzangen van Maria en Zacharias maken dit nog duidelijker. In Maria’s Magnificat klinkt een radicale boodschap: God stoot de machtigen van hun troon en verheft de nederigen. De wereld zoals wij die kennen wordt op zijn kop gezet. God kiest ervoor om niet in te grijpen via politieke macht of religieuze systemen, maar via de kwetsbaren, de kleinen, de onverwachten. Hetzelfde zien we in Zacharias’ lofzang: de ware verlossing komt niet door militaire macht of aardse koningen, maar door vergeving, door genade, door de komst van een Messias die licht zal brengen in de duisternis. 

     Deze thema’s zijn vandaag net zo relevant als toen. Ook wij leven in een wereld die succes meet in zichtbaarheid, macht en invloed. We worden aangemoedigd om onszelf te bewijzen, om groot te denken, om altijd vooruit te willen. Maar dit bijbelgedeelte laat zien dat Gods werk juist begint in de verborgenheid. In de stilte van persoonlijke ontmoetingen. In mensen die niet de eersten zijn die je zou verwachten. In keuzes die haaks staan op wat logisch lijkt. Dit betekent dat Gods werk niet afhankelijk is van hoe invloedrijk of perfect wij zijn. Hij begint vaak juist op de momenten dat wij denken dat we niets meer kunnen bijdragen. Hij werkt door degenen die onopvallend lijken, door hen die bereid zijn hun zekerheden los te laten en zich over te geven aan iets groters dan zijzelf. Dat geldt niet alleen voor Maria en Zacharias, maar ook voor ons. De vraag is: durven wij te geloven dat Gods plannen doorbreken op onverwachte momenten en plekken? Durven wij stil genoeg te worden om dat te zien?

Theologische reflectie

Deze theologische reflectie is bedoeld om de diepere geestelijke, theologische en praktische betekenis van het bijbelgedeelte te verkennen. Waar de exegetische uitleg zich richtte op een nauwkeurige interpretatie van de tekst en de kernboodschap de essentie ervan samenvatte, gaat deze reflectie verder. Hier staan we stil bij de grotere lijnen die in Lucas 1:1-80 zichtbaar worden.

Het karakter van God

Lucas 1:1-80 laat op een indrukwekkende manier zien hoe God anders werkt dan wij verwachten. Hij bouwt Zijn plan niet op basis van menselijke macht, religieuze invloed of sociale status, maar begint in de stilte, in de verborgenheid van persoonlijke ontmoetingen. God kiest een kinderloos echtpaar, een onopvallend priester, een jonge vrouw uit een onbeduidend dorp en door hen zet Hij een beweging in gang die de wereld zal veranderen. Dit onthult een belangrijk kenmerk van Zijn karakter: Hij is een God die werkt door genade en niet door menselijke verdiensten. Hij verheft de nederigen en doorbreekt vastgeroeste ideeën over wie geschikt of waardig is om Zijn werk te doen. Zijn keuze voor Maria en Elisabet laat zien dat Hij geen voorkeur heeft voor machtigen of aanzienlijken, maar voor hen die bereid zijn zich door Hem te laten leiden. Dit principe zien we terug in heel de Bijbel. God koos Abraham, een oude man zonder kinderen, om de vader van een groot volk te worden. Hij riep Mozes, een man die niet goed kon spreken, om Israël uit Egypte te leiden. Hij verkoos David, de jongste zoon van een herdersfamilie, om koning te worden. Telkens weer blijkt dat Gods kracht zichtbaar wordt juist in menselijke zwakheid.

     Daarnaast laat dit hoofdstuk Gods trouw zien. Zacharias en Elisabet hebben jarenlang gebeden om een kind en dachten dat hun tijd voorbij was. Maar God is trouw aan Zijn beloften en grijpt in op het moment dat Hij geschikt acht. Ook Maria’s lofzang onderstreept Gods verbondstrouw: Hij gedenkt Zijn barmhartigheid en handelt volgens wat Hij Abraham en zijn nageslacht beloofd heeft. Dit leert ons dat Gods timing anders is dan de onze. Wij ervaren soms stilte, wachten of onzekerheid, maar dat betekent niet dat Hij afwezig is. Hij werkt achter de schermen, vaak op manieren die wij niet direct begrijpen.

De verwijzing naar Christus

Hoewel Lucas 1 niet begint met de geboorte van Jezus zelf, is de verwijzing naar Hem doorlopend aanwezig. Allereerst in de aankondiging aan Maria: haar zoon zal de Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, Hij zal op de troon van David zitten en Zijn koningschap zal geen einde kennen. Dit is een directe vervulling van de beloften in het Oude Testament, waar God David beloofde dat een van zijn nakomelingen voor eeuwig zou regeren (2 Samuël 7:12-16). Jezus is geen gewone koning, geen politieke leider die een tijdelijk rijk zal stichten, maar de beloofde Messias die een eeuwig koninkrijk zal brengen.

     Johannes de Doper, wiens geboorte en roeping in dit hoofdstuk centraal staan, verwijst eveneens naar Christus. Hij is de voorloper, de wegbereider die het volk gereedmaakt voor de komst van de Heer. Dit vervult de profetie van Jesaja 40:3: ‘Hoor, een stem roept: “Baan voor de HEER een weg door de woestijn.”’ Johannes is als het ware de heraut die aankondigt dat Gods koninkrijk nabij is. Zijn hele leven zal in het teken staan van Christus: hij zal mensen oproepen tot bekering, zal getuigen dat hij zelf niet de Messias is en hij zal uiteindelijk zeggen: ‘Daar is het lam van God, dat de zonde van de wereld wegneemt.’ (Johannes 1:29) Dit laat zien dat Gods plan een duidelijke structuur heeft: de komst van Johannes is geen toevallige gebeurtenis, maar een noodzakelijke voorbereiding op Jezus’ missie.

Relevantie voor ons geloofsleven

Dit bijbelgedeelte daagt ons uit om op een andere manier naar Gods handelen te kijken. Wij leven in een wereld waarin succes vaak wordt afgemeten aan zichtbaarheid, invloed en prestaties. Maar God werkt vaak juist in de verborgenheid. Maria en Elisabet ontvangen een rol in Gods plan zonder dat ze er zelf naar gezocht hebben. Zacharias ervaart dat God spreekt op een moment dat hij dat niet meer verwachtte. Dit roept de vraag op: herkennen wij het als God in ons leven spreekt? Zijn we bereid om te luisteren, zelfs als Zijn wegen niet logisch lijken? 

     Daarnaast toont dit hoofdstuk hoe belangrijk geloof is. Maria’s reactie op de boodschap van de engel is een voorbeeld van overgave: ‘Laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’ Zacharias daarentegen twijfelt en wordt met stomheid geslagen totdat hij erkent dat Gods woord betrouwbaar is. Dit leert ons dat geloof niet slechts een kwestie van overtuiging is, maar van overgave. Vertrouwen we op Gods beloften, zelfs als we ze niet meteen begrijpen? Zijn we bereid om, zoals Maria, te zeggen: hier ben ik, doe met mij zoals U wilt?

Verband met andere bijbelteksten

Lucas 1 staat niet op zichzelf, maar is verweven met eerdere en latere gedeelten in de Bijbel. De geboortes van Johannes en Jezus sluiten aan bij een lange traditie waarin God wonderlijke geboorten schenkt aan mensen die zelf geen kinderen konden krijgen. Denk aan Sara en Abraham, Hanna en Samuel. In al deze gevallen betekent de geboorte van een kind een nieuw begin in Gods reddingsplan.

     Daarnaast is er een sterke connectie met de profetieën uit het Oude Testament. De woorden van Zacharias en Maria grijpen terug op de Psalmen en de profeten, vooral op Jesaja en Maleachi. Hun lofzangen laten zien dat zij Gods plan herkennen als de vervulling van eeuwenoude beloften.

     Ook vinden we een sterke relatie met latere gebeurtenissen in het evangelie. Johannes zal opgroeien in de woestijn, net als Mozes, en zal als een nieuwe Elia optreden. Zijn boodschap van bekering zal botsen met de religieuze leiders, net zoals Jezus’ boodschap dat zal doen. De manier waarop Zacharias’ stem pas terugkeert wanneer hij Gods woord erkent, heeft parallellen met Jezus’ eigen bediening: geloof opent onze mond en ons hart, terwijl ongeloof ons verlamt.

Andere relevante theologische thema’s

Dit hoofdstuk laat zien dat Gods reddingswerk volledig gebaseerd is op genade. Maria wordt niet uitgekozen omdat ze iets bijzonders heeft gedaan, maar omdat God haar begenadigt. Johannes wordt geen profeet door zijn eigen verdiensten, maar omdat God hem daarvoor apart zet. Dit is een belangrijk theologisch principe: Gods werk in ons leven is niet gebaseerd op wie wij zijn of wat wij presteren, maar op Zijn genade. Dit roept ons op om niet op eigen kracht te vertrouwen, maar op Gods handelen. 

     Daarnaast zien we de werking van de Heilige Geest op verschillende momenten. Johannes wordt al voor zijn geboorte met de Geest vervuld. Elisabet wordt door de Geest geïnspireerd om Maria te zegenen. Zacharias wordt door de Geest gedreven om te profeteren. Dit laat zien dat Gods Geest mensen in beweging zet, woorden geeft en harten opent om Zijn plan te begrijpen.

     Tot slot roept dit hoofdstuk op tot getuigenis. Maria, Elisabet en Zacharias kunnen niet zwijgen over wat God doet. Wanneer God werkt, nodigt dat uit om te spreken, te delen, te getuigen. Dit geldt ook voor ons: wanneer wij ervaren dat God handelt, worden we geroepen om die boodschap niet voor onszelf te houden, maar te delen met anderen.

Deze theologische reflectie toont dat Lucas 1:1-80 niet slechts een historische beschrijving is, maar een oproep om Gods werk in ons leven te herkennen, om ons geloof te verdiepen en om te leven in het besef dat Zijn koninkrijk begonnen is – niet door menselijke macht, maar door genade en geloof.

Praktische toepassing

De boodschap van Lucas 1:1-80 daagt ons uit om Gods werk te herkennen, ook als het niet in de verwachte vormen verschijnt. Het hoofdstuk laat zien dat God niet alleen spreekt door religieuze structuren, maar juist ook in de verborgenheid, in onverwachte ontmoetingen en in mensen die door de maatschappij nauwelijks werden opgemerkt. Hoe kunnen wij dat vertalen naar ons eigen leven? Hoe kunnen we praktisch handelen in de geest van deze tekst? Hierna volgen vier verrassende en concrete richtlijnen die direct toepasbaar zijn in het dagelijks leven. 

1. Leer te luisteren naar het onverwachte.

God sprak niet tot de machthebbers in Jeruzalem, maar tot een priester in de tempel, een oudere vrouw, een jong meisje en een ongeboren kind. Dit laat zien dat Zijn stem vaak klinkt op plekken waar wij het niet direct verwachten. Hoe vaak luisteren wij werkelijk naar wat er in de stilte of in de stem van een ander verborgen ligt? Probeer eens bewust een dag of een week in te bouwen waarin je niet zelf spreekt, maar enkel luistert. Luister naar de verhalen van mensen die normaal niet aan het woord komen. Dit kan een collega zijn die je normaal niet zo snel spreekt, een buurman met wie je nooit eerder een diepgaand gesprek voerde of zelfs een vreemde die je tegenkomt. Stel vragen en luister zonder meteen met antwoorden of adviezen te komen. Door echt te luisteren – niet alleen met je oren, maar ook met je hart – kun je ontdekken dat God spreekt door situaties en mensen die je anders over het hoofd zou zien.  

2. Omarm perioden van verborgenheid en stilte.

Johannes de Doper groeide op in de woestijn voordat hij zich kenbaar maakte aan Israël. Maria nam tijd om de woorden van de engel in zich te laten doordringen en bracht maanden door bij Elisabet. Gods grootste werken beginnen vaak in perioden van afzondering en innerlijke groei. In een tijd waarin zichtbaarheid en prestaties de norm zijn, is het radicaal om bewust te kiezen voor een periode van stilte en terugtrekking. Dit betekent niet dat je letterlijk de woestijn in moet gaan, maar wel dat je een bewuste keuze kunt maken om minder afleiding toe te laten en ruimte te scheppen voor wat God in jou aan het doen is. Dit kan betekenen dat je tijdelijk minder op sociale media zit, een weekend alleen doorbrengt zonder constante prikkels of een stille wandeling maakt in de natuur zonder muziek of podcasts. Laat deze momenten niet een vorm van ‘doelloos stilzitten’ zijn, maar zie ze als een actieve voorbereiding, net zoals Johannes zich voorbereidde op zijn taak. Stilte is geen leegte, maar een ruimte waarin je kunt ontdekken wat echt belangrijk is.  

3. Wees bereid om een onverwachte weg in te slaan.

Maria had haar leven ongetwijfeld al grotendeels voor zich uitgestippeld: een traditioneel huwelijk met Jozef, een eenvoudig bestaan in Nazaret. Maar Gods plan nam een onvoorziene wending. Hetzelfde geldt voor Zacharias en Elisabet, die dachten dat hun tijd voorbij was. Wat als jouw leven ook bedoeld is om onverwachte afslagen te nemen? Probeer bewust open te staan voor een weg die niet past binnen jouw plannen. Dit kan betekenen dat je een kans aangrijpt die buiten je comfortzone ligt, zoals een nieuwe baan of het verhuizen naar een andere plek. Maar het kan ook iets kleins zijn, zoals spontaan ingaan op een uitnodiging die je normaal zou afslaan of jezelf inzetten voor iets waar je nooit eerder over had nagedacht. Vraag jezelf af: als God mij iets nieuws zou laten zien, zou ik dat dan herkennen en durven volgen? Durf je de controle los te laten over waar je denkt te moeten zijn en in plaats daarvan af te stemmen op waar Hij je misschien roept?  

4. Zegen anderen zonder een podium te zoeken.

Elisabet zegende Maria zonder publiek. Zacharias loofde God zonder dat hij eerst zelf herkend of gehoord werd. Dit hoofdstuk laat zien dat het grootste geestelijke werk vaak gebeurt in verborgenheid. In een wereld waarin veel draait om erkenning en applaus, is het krachtig om iets te doen zonder dat iemand het ziet of je ervoor bedankt. Denk aan iets dat je kunt doen om iemand op te bouwen zonder dat het zichtbaar is. Dit kan een anonieme gift zijn aan iemand die financiële moeilijkheden heeft, een brief of een bericht sturen zonder naam of een klein gebaar dat niemand zal opmerken, behalve de persoon die het ontvangt. Misschien kun je bewust de keuze maken om een ander te laten stralen in plaats van zelf op de voorgrond te staan. In een tijd waarin veel mensen bezig zijn met hun eigen ‘brand’ en online imago, is het een daad van geloof om in stilte en zonder erkenning goed te doen.   

Deze vier richtlijnen moedigen aan om anders te kijken naar geloof en navolging. Ze nodigen uit om stil te staan, te luisteren, je plannen los te laten en in het verborgen te werken – niet als een opoffering, maar als een manier om te ontdekken hoe Gods koninkrijk vaak op onopvallende plekken begint. De vraag is niet alleen: hoe kan ik God vinden? Maar ook: durf ik me open te stellen voor de onverwachte manieren waarop Hij mij wil leiden?

Afsluiting

Laten we nog even terugkeren naar de inleiding. Tineke staarde naar de test op de wastafel en voelde hoe de tranen opwelden, maar deze keer gebeurde er iets anders dan normaal. Waar ze anders zou weglopen, de test in de prullenbak zou gooien en zichzelf zou dwingen om verder te gaan, bleef ze nu staan. Ze keek ernaar, ademde diep in en uit en voelde een onverwachte rust in haar hart neerdalen. Niet omdat de uitkomst veranderd was, maar omdat er iets in haar perspectief verschoof. Die avond zat ze samen met Dirk op de bank, een kop thee in haar handen, en zei ze zacht: ‘Ik weet niet waarom, maar ik voel dat dit nog niet het einde van ons verhaal is.’ Ze wist niet hoe het zou verlopen. Misschien zou ze nooit moeder worden, misschien zou er een andere weg zijn. Maar voor het eerst in lange tijd voelde ze zich niet vergeten. Niet buiten Gods plan. Niet alleen. 

     Soms werkt God op een manier die wij niet begrijpen. Misschien niet in de timing die wij hopen. Misschien niet op de manier die wij willen. Maar wat Lucas 1:1-80 ons leert, is dat Gods plan altijd in beweging is – ook als wij denken dat alles stilstaat. Elisabet dacht dat haar tijd voorbij was, maar God was haar nooit vergeten. Maria had haar leven al uitgestippeld, maar God had een groter plan. Zacharias twijfelde, maar Gods belofte bleef staan. En zo werkt Hij nog steeds. Misschien bid jij al jaren voor iets waarvan je denkt dat het nooit zal gebeuren. Misschien heb je de hoop opgegeven, omdat wachten te pijnlijk werd. Maar dit bijbelgedeelte herinnert ons eraan dat Gods tijd niet onze tijd is. Hij werkt in verborgenheid, in de stilte, in de woestijn. Zelfs als wij het niet zien, is Hij aan het werk. Verlies daarom de hoop niet. Vergeet niet dat God altijd Zijn beloften houdt, zelfs in de moeilijkste omstandigheden. Hij is trouw, zelfs als wij twijfelen. Hij doorbreekt stiltes, zelfs als wij denken dat Hij zwijgt. Hij roept ons om te vertrouwen, zelfs als wij de uitkomst niet kunnen overzien. 

     ‘Gezegend wie op de HEER vertrouwt, wiens toeverlaat de HEER is. Hij is als een boom geplant aan water, zijn wortels reiken tot in de rivier. Hij merkt de komst van de hitte niet op, zijn bladeren blijven altijd groen. Tijden van droogte deren hem niet, steeds weer draagt hij vrucht.’ (Jeremia 17:7-8) Ga deze week met de zekerheid dat God jou niet is vergeten. Dat Hij jou kent, jouw gebeden hoort en jouw leven in Zijn hand houdt. Vertrouw erop dat Hij werkt – soms zichtbaar, soms verborgen – maar altijd met een plan dat verder reikt dan jij kunt zien. Durf je open te stellen voor Zijn tijd en Zijn weg.

Reflectievragen

1. Welke beloften of verlangens heb jij misschien losgelaten, omdat je de hoop op vervulling hebt verloren? Hoe zou dit bijbelgedeelte je kunnen helpen om daar met een nieuw perspectief naar te kijken?
2. Maria en Zacharias reageerden heel verschillend op Gods boodschap: de een met vertrouwen, de ander met twijfel. Hoe reageer jij meestal als God iets van je vraagt dat buiten jouw verwachtingen valt?
3. Johannes groeide op in de woestijn, ver weg van de gevestigde religieuze structuren. Hoe ervaar jij je geloof buiten de muren van de kerk? Op welke manier zou jij je relatie met God kunnen verdiepen, zonder je gebonden te voelen aan traditionele structuren?
4. Elisabet en Maria vonden steun bij elkaar in een tijd van verandering en onzekerheid. Met wie deel jij je geloofsreis? En hoe zou je, net als Elisabet, iemand anders kunnen bemoedigen?
5. Zacharias moest een periode van stilte doormaken voordat hij opnieuw kon spreken en getuigen. Is er een gebied in jouw leven waarin je misschien eerst stil moet worden en leren luisteren voordat je verder kunt gaan?

Copyrights Marjolein Gommers